Pracownik, który przebywa na urlopie wychowawczym i w czasie korzystania z tego urlopu nie posiada innych tytułów do ubezpieczeń społecznych oraz nie ma prawa do emerytury ani renty, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalno-rentowym (nie jest objęty pracowniczymi ubezpieczeniami). Składki emerytalno-rentowe ma wprawdzie opłacane wówczas ze środków budżetu państwa, to jednak ich rozliczanie w raportach ZUS należy do obowiązków pracodawcy.

Składki emerytalno-rentowe (w wysokości odpowiednio 19,52% i 8%) pracodawca nalicza osobie przebywającej na urlopie wychowawczym od kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego jej za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających ten urlop. Ustalona w taki sposób podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe nie może być jednak niższa od 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia. W 2024 r. dolny limit podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych dla osób na urlopie wychowawczym będzie zatem wynosił: od stycznia do czerwca – 3.181,50 zł (tj. 75% z kwoty 4.242 zł), a od lipca do grudnia – 3.225 zł (tj. 75% z kwoty 4.300 zł).

Jeżeli pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, to przepisy prawa pracy gwarantują mu wynagrodzenie na poziomie przynajmniej minimalnej płacy. W takim przypadku podstawa wymiaru składek emerytalno-rentowych z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym nie może być niższa niż kwota minimalnej płacy obowiązująca w danym roku kalendarzowym. W 2024 r. nie może więc być niższa niż: od stycznia do czerwca – 4.242 zł, a od lipca do grudnia – 4.300 zł.

Przedsiębiorcy i zleceniobiorcy zatrudnieni na etacie

Wzrost kwoty minimalnego wynagrodzenia może mieć wpływ na obowiązek ubezpieczeń społecznych osób prowadzących pozarolniczą działalność lub wykonujących umowę zlecenia, które jednocześnie są zatrudnione na podstawie umowy o pracę.

Osoby zatrudnione na etacie, które uzyskują z umowy o pracę oskładkowany przychód (taki, od którego pracodawca nalicza im do ZUS składki emerytalno-rentowe) w przeliczeniu na okres miesiąca w kwocie niższej od kwoty minimalnego wynagrodzenia, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym również z innych tytułów, np. z racji prowadzenia działalności bądź wykonywania umowy zlecenia. Jeśli więc pensja ze stosunku pracy jest niższa niż minimalna płaca, wtedy taka osoba z tytułu prowadzonej firmy lub ze zlecenia podlega obowiązkowo nie tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu, ale również ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu). Jest to równoznaczne z opłacaniem składek społecznych z działalności/ze zlecenia. Jedynie osoba, która uzyskuje z etatu oskładkowany przychód w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu dodatkowo prowadzonej działalności gospodarczej lub wykonywanej umowy zlecenia i wtedy (przy jednoczesnej pracy na etacie) ubezpieczenia społeczne z działalności/ze zlecenia są dla niej dobrowolne.

Minimalną płacę przepisy prawa pracy gwarantują pracownikowi pełnoetatowemu. W takiej sytuacji nie ma więc podstaw prawnych do objęcia go obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi z tytułu prowadzonej równocześnie działalności gospodarczej lub wykonywanej umowy zlecenia, nawet jeśli w danym miesiącu nie uzyska on ze stosunku pracy żadnego przychodu.

Natomiast osoby pracujące na część etatu, które obecnie otrzymują pensję w kwocie minimalnego wynagrodzenia i którym od 1 stycznia 2024 r. pracodawca nie podwyższy wynagrodzenia przynajmniej do poziomu 4.242 zł, począwszy od 1 stycznia 2024 r. będą musiały mieć opłacane obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne z innego tytułu, np. z prowadzonej działalności bądź wykonywanej umowy zlecenia. Dla przedsiębiorców może to oznaczać, że w 2024 r. ich zobowiązania wobec ZUS w porównaniu z 2023 r. wzrosną miesięcznie o kilkaset złotych, natomiast w przypadku zleceniobiorców – ich pensja będzie niższa o potrącone z ich wynagrodzenia przez zleceniodawcę składki społeczne.

Ponadto przedsiębiorca, który nie ma ukończonego określonego wieku (w przypadku kobiety jest to 55 lat, a mężczyzny – 60 lat), podlegając obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności, będzie też musiał opłacać za siebie składki na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy. Tak na pewno będzie w sytuacji, gdy opłaca on składki na ubezpieczenia społeczne na ogólnych zasadach, od podstawy wynoszącej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Natomiast w przypadku przedsiębiorcy opłacającego składki na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych zasadach lub w ramach małego ZUS będzie to uzależnione od tego, czy łączna podstawa wymiaru składek społecznych z etatu i z racji prowadzonej firmy wynosi co najmniej kwotę minimalnej płacy.

Składka zdrowotna przedsiębiorców

Kwotę minimalnego wynagrodzenia bierze się też pod uwagę przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla niektórych przedsiębiorców, np. opłacających z działalności gospodarczej podatek dochodowy w formie karty podatkowej zgodnie z ustawą o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Takie osoby naliczają za siebie i opłacają składkę zdrowotną od podstawy, którą stanowi kwota minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu 1 stycznia danego roku. Za miesiące od stycznia do grudnia 2024 r. powinny więc one opłacać za siebie składkę zdrowotną w kwocie 381,78 zł, naliczoną od kwoty 4.242 zł.

Natomiast przedsiębiorcy opłacający podatek dochodowy na zasadach ogólnych, tj. według skali podatkowej lub liniowy, i ewentualnie IP Box, podstawę wymiaru składki zdrowotnej ustalają w oparciu o wysokość firmowego dochodu. Dochód ten pomniejszają o zapłacone składki społeczne, o ile nie zaliczają ich do kosztów uzyskania przychodów. Przedsiębiorców tych obowiązuje tzw. rok składkowy, trwający od 1 lutego danego roku do 31 stycznia następnego roku. Kolejny rok składkowy rozpocznie się dla tych osób 1 lutego 2024 r. i będzie trwał do 31 stycznia 2025 r. Jeżeli w ich przypadku podstawa wymiaru składki zdrowotnej w danym miesiącu, ustalona w oparciu o wysokość firmowego dochodu, jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego, podstawę wymiaru składki zdrowotnej za ten miesiąc stanowi kwota tego wynagrodzenia (art. 81 ust. 2d ustawy zdrowotnej). Miesięczna podstawa wymiaru składki zdrowotnej dla przedsiębiorców opodatkowanych na zasadach ogólnych za miesiące od lutego 2024 r. do stycznia 2025 r. nie będzie więc mogła być niższa niż 4.242 zł, a składka – nie niższa niż 381,78 zł. Z kolei dla przedsiębiorcy opłacającego podatek liniowy składka zdrowotna wynosi 4,9% podstawy wymiaru, jednak nie mniej niż kwota odpowiadająca 9% minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego, czyli w nowym roku składkowym miesięczna składka nie będzie mogła być niższa niż 381,78 zł (9% × 4.242 zł).